* نەوژین، پەرژین کامەران
کارکردن لە پێناو پاراستنی ژینگە و هۆشیارکردنەوەی ژنان، یەکێک لەو کارانەیە کە ژنان لەرێگەی رێکخراوەکانیانەوە گرنگی و بایەخێکی زۆری پێدەدەن، چڕکردنەوەی هەوڵەکانیشیان لەم بوارەدا دەگەڕێننەوە بۆ ئەوەی ئه‌وان بەرکەوتەی زیاتریان هه‌یه لەگەڵ هۆكاره‌كانى پیسبونی ژینگە.
لە تەواوی هەرێمی كوردستان ٢٦٠ رێكخراوی تایبەت بە پرسی ژینگە هەن، لە نێویاندا ٤١ رێكخراویان ژنان سەرۆكایەتی دەكەن، ئەوەش بەپێی ئامارێکی فەرمانگەی رێکخراوە ناحکومیەکانی هەرێم. دەیان رێكخراوی ژینگەییش ژنان تیایدا رۆڵ و لێپرسراوێتیان هەیە.
یەکێک لەو ژنانەى رابه‌رایه‌تى رێكخراوێكى ژینگه‌یی ده‌كات، باس لەوەدەکات بیرۆکەی تایبەتکردنی رێکخراوەکەی بۆ پاراستنی ژینگە، لە بەکارهێنانی بەردەوامی کەرەستە پلاستیکیەکانه‌وه بۆ هاتوە.
رۆژگار موحسین، بەڕێوەبەری رێکخراوی "رۆژگاری کورد"ـە کە تایبەته بە هاوکاری مرۆیی و پاراستنی ژینگە، بە نەوژینی وت: بیرۆکەی دامەزراندنی رێکخراوەکەم لە خۆم و دەوروبەرەوە بۆ هات، کاتێک رۆژانە بەرکەوتنی زۆرم لەگەڵ کەرەستە پلاستیکیەکان هەبو، بیرمکردەوە ئەم کەرەستانە دەبنە هۆی زیانگەیاندن بە ژینگە، بۆیە گرنگە هۆشیاری دەربارەی بەکارنەهێنانی ئەم کەرەستانە بڵاوبکەمەوە.
زیاتر وتی: ئەوەبو رێکخراوێکی تایبەت بە پاراستنی ژینگەم دامەزراند و تایبەتم کرد بەوەی ژنان هۆشیار بکەمەوە لە بەکارنەهێنانی ماددەی پلاستیک و پاراستنی ژینگە.
بەگوێرەی ئامارێكى دەزگای ناوەندی ئاماری عێراقی لە ساڵی (٢٠٢٢)ـدا، هەر عێراقیەک لە رۆژێکدا زیاتر لە (٢.٥) کیلۆگرام خۆڵ و خاشاکی هەبوە، بەمەش رێژەی خۆڵ و خاشاک (١١.٩) ملیۆن تۆن بوە لە ساڵێکدا، بەڵام رون نییە رێژەی نایلۆن و پلاستیك لەو خۆڵ و خاشاكەدا چەندە.
پرسی هۆشیارکردنەوەی ژنان لە ژینگە، زیاتر پەیوەستە بەوەی ئەوان بەکارهێنەری بەشێکی زۆر لەو ماددە و کەرەستانەن کە کاریگەری خراپیان لەسەر ژینگە هەیە.
ڤیان ئەحمەد، بەڕێوەبەری رێکخراوی "لۆتس فلاوەر"ـە، کە بەهەمان شێوە بەشی زۆری کارەکانیان تایبەته بە پرسی ژینگە، وتی: ژنان ئاستی هۆشیاری ژینگەییان زۆر کەم بو، تەنانەت نەیاندەزانی کێشەیەک هەیە بەناوی ژینگە و هەمو جۆرە کەرەستەیەکی خراپیان بەکاردەهێنا، ئەمەش بەهۆی زۆر سەرقاڵبونیان بە کاروبارەکانی ماڵەوە، نازانن لە ژیانی دەرەوە ئەو کاریگەرییە ژینگەییە هەیە و چی رودەدات.
دیمەنێک تێیدا ڤیان ئەحمەد دار بە مەبەستی سەوزکردنی ژینگە دەچێێت
به‌ڕای ئه‌و ژنه چالاكوانانه، كاركردنى ژنان له بوارى ژینگه‌دا، تەنها بۆ ئەم نەوەیە نییە، بەڵکو سودی بۆ نەوەکانی داهاتوش دەبێت.
ڤیان، له‌وباره‌وه وتى: کاریگەری و رۆڵی ژن لەسەر پاکڕاگرتنی ژینگە و هۆشیاری تاک و مناڵ زۆر گرنگە، ئەگەر ژن هۆشیار بێت ئەوا کاریگەری راستەوخۆی هەیە لەسەر تاک کە رۆڵی پەروەردەکار دەبینێت لەگەڵ نەوەی داهاتو.
هۆشیاریی تاکە ئامانجی ژنانی خاوەن رێکخراوی ژینگەیی نییە، به‌ڵكو سود گەیاندن بە تاکی کۆمەڵگە یەکێکی دیکەیە لە کارە لە پێشینەکانیان.
شۆخ محەمەد، بەڕێوەبەری بەشی پرۆژەکانی رێکخراوی وادی ئەڵمانیە، کە بەشێکی کارەکانیان تایبەت بە ژینگەیە، وتی: بیرۆکەی سەرەکی کارە ژینگەییەکانمان سودمەندبونی ژنانە، ئێمە لەساڵی ٢٠١٩ـەوە کاری لەسەر دەکەین، یەکەمجار لەسەر ئاستی هۆشیاری کارمان کردوە لە قوتابخانەکان، دواتر لەگەڵ خێزانەکان لەدەرەوە بەتایبەت لەگەڵ ژنان و کچان لە گوندەکان و گەڕەکەکاندا بەشێوەیەکی گشتی.
سەرباری هەوڵەکانی رێکخراوەکان لەلایەنی هۆشیاری ژینگەی دا، پاڵپشتی چەندین پرۆژە و رێگەچارەی ژینگەیشیان کردوە لە پێناو پاراستنی ژینگەدا.
شۆخ محەمەد، وتی: بەکارهێنانه‌وەی پلاستیک یەکێک بو لە هەنگاوەکانی دیکەمان، کە خەڵک پلاستیکی کۆدەکردەوە نەیاندەزانی چی لێبکەن، ئەوەبو کارگەی بچوکی ریسایکلینمان دانا لەسەر ئاستێکی بچوک، ئەمە خەڵکی فێر کرد ئەو پلاستیکەی کۆیدەکەنەوە بیهێننە ریسایکلی سەنتەرەکەمان کە چەندین کەرەستەی لێ دروست دەکاتەوە.
نه‌ك هه‌ر ئه‌مه‌ش، به‌ڵكو له‌رێگه‌ى كاركردنیانه‌وه، ژنانى دیكه‌یان هێناوه‌ته نێو بواره‌كه و پاڵپشتی چه‌ندین پرۆژه‌شیان كردوه.
ڤیان ئەحمەد، له‌وباره‌وه وتی: لە کەمپی ئاوارەکانی دهۆک پاڵپشتی چەندین پرۆژەمان کردوە کە لەبەرژەوەندی ژنان و سودی ژینگەدا بوه، لە پرۆژەی "کچانی زەوی"ـدا پاڵپشتی مادیی ٢٠ کچ و ژنمان کردوە بۆ ئەوەی بیرۆکەی ژینگەیی بدۆزنەوە کە دۆستی ژینگە بێت و ببێت بە بزنسێکیش بۆ خۆیان.
وادیاره ئه‌م هه‌وڵ و ته‌قه‌لایه‌ى ژنان به ئاقارێكى ئیجابی دا كه‌وتوه‌ته‌وه، چونكه دەرئەنجامی راپرسییه‌ك جه‌خت له‌وه‌ده‌كاته‌وه ژنان کاریگەری زۆریان لە پرسە ژینگەییەکاندا هەیە.
رۆژگار موحسین، وتی: وەک رێکخراوی "رۆژگاری کورد" راپرسییەکمان لە بارەی چەند پرسێکی ژینگەیی لەنێو ژناندا لە چەندین ئاست و پیشەی جیاجیادا ئەنجامدا، دەرئەنجامەکانیش ئەوەبو کە ٦٨٪ ـی ژنان رۆڵیان لە پرسە ژینگەییەکاندا هەیە، ئەمەش دەریدەخات ژنان بەکرداریی رۆڵ و کاریگەریان لە سەر ژینگە هەیە و هاوبەشێکی سەرەکین لە دروستکردنی ژینگەیەکی پاک و تەندروستدا.