* نەوژین، مەریەم خالد
لە گەرمیان حاڵەتەکانی جیابونەوەی هاوسەران به راده‌یه‌ك زیادیكردوه، كه پێیناوه‌ته قۆناغێكى ترسناكه‌وه، ژنێک باس لەوەدەکات بەهۆی دەستێوەردانی خێزانی هاوسەرەکەی لەژیانی هاوسەرییان، جیابونەوەی هەڵبژاردوە، پارێزەرێکیش ده‌ڵێت ده‌ستوه‌ردان و چه‌ند هۆكارێكى دیكه‌ش، له پشت زیادبونى حاڵه‌ته‌كانى جیابونه‌وه‌ن.
ماوەی چەند رۆژێکە بابەتی بەرزبونەوەی رێژەی جیابونەوەی هاوسەران لە سنوری ئیدارەی گەرمیان بوەتە جێگه‌ی مشتومڕ، ئەوەش دوای ئەوەی کە دادگای تێهەڵچونەوەی کەرکوک/گەرمیان ئامارەکانی هاوسەرگیری و جیابونەوەی لە سنورەکە بۆ ساڵی رابردو راگەیاند و ئاشكراى كرد: لەماوەی ساڵی رابردودا لە سنورەکە (٢٦١٨) پڕۆسەی هاوسەرگیری و (١٣٥٢) حاڵەتی جیابونەوە تۆمارکراون.
له شرۆڤه‌ى هۆكارى ئه‌م زیادبونه‌دا، ئاماژه به زۆر هۆكار ده‌درێت، له‌نێوی دا ده‌ستێوه‌ردانى خێزانه‌كان و ناپاكیی خاوسه‌رێتى.
ئانیا، ناوی خوازراوی ژنێکی دانیشتوی سنوری ئیدارەی سەربەخۆی گەرمیانە، تەنها دوای دو مانگ لە دەستگیرانداری لە دەستگیرانەکەی جیابوەتەوە، باس لەوەدەکات هۆکاری جیابونەوەی دەستێوەردانی خێزانی لە ژیانی تایبەتیان و ناپاکی دەستگیرانەکەی بوە.
ئەو بۆ نەوژینی گێڕایەوە: تەمەنم تەنها ٢٤ ساڵ بو، ئەوکاتەی کەسێک هاتە خوازبێنیم، سەرەتا رازینەبوم، بەڵام چونکە کەسانی دەوروبەرم فشاریان لەسەرم دەکرد گوایە تەمەنم رو لە هەڵکشانە و پێویستە هاوسەرگیری بکەم، رازیبوم.
زیاتری وت: ماوەی دو مانگ بە دەزگیرانداری ماینەوە، لەو ماوەیەدا دایک و باوکی دەزگیرانەکەم زۆر دەستێوەردانیان لە کارەکانمان دەکرد، تەنانەت بەهۆی ئەوانەوە توشی کێشە و دەمەقاڵێ دەبوینەوە، جگەلەوەش لەڕێگەی چاودێریکردنی مۆبایلی دەزگیرانەکەم بۆم دەرکەوت کە لەگەڵ چەندین کچی دیکە قسەدەکات و تەنانەت بە خراپە باسی من دەکات، بۆیە نەمتوانی قەبوڵی ئەوانە بکەم و بڕیاری جیابونەوەم دا و جیابوینەوە.
ده‌ستوه‌ردانى خێزانه‌كان و ناپاكیی هاوسه‌ران، ته‌نیا هۆكار نین، به‌ڵكو هۆكارگه‌لی دیكه‌ش هه‌ن.
پارێزەر: دیلان ئەحمەد، بە نەوژینی وت: حاڵەتەکانی جیابونەوەی هاوسەران بەردەوام رو لە زیادبونن، هۆکاریش دەگەڕێنمەوە بۆ چەند خاڵێک، لەوانە: پەروەردەی تاکەکان، پێشتر بەهۆی ئەو بارودۆخە سادەیەی کە خێزانەکانی تێدابو پەروەردەی تاک ئاسانتر بو بەراورد بە ئێستا، پێشکەوتنی ژیانی ئێستای کۆمەڵگە پەروەدەی تاکی خێزانەکانی قورستر کردوە.
بە وتەی ئەو پارێزەرە، یەکێکی دیکە لە هۆکارەکان ئەوەیە هاوسەران ئەرک و مافی یەکتری نازانن بکەن، ئەمە جگە لە بونی دەستێوەردانی خێزانەکان لە نێوان هاوسەران دا.
پێیشیوایە تاوەکو دۆخەکە بە بونی ئه‌و كێشانه‌وه به‌رده‌وام بێت، رێژەى جیابونه‌وه‌ش هه‌ر رو لە زیادبون ده‌بێت.
به رای راوێژکارێکی خێزانیش، نەبونی هۆشیاری له باره‌ى هاوسەرگیرییه‌وه، هۆكارى پله یه‌كى بەرزبونەوەی ئامارەکانی جیابونەوەیە لە سنورەکە.
رەزا سەڵاح، دەڵێت: گرنگە هاوسەرگیری کاتێک ئەنجامبدرێت، هەردولا خاوەنی هۆشیارییەکی تەواو و پەروەردەیەکی دروست بن لەوبارەیەوە، بەڵام ئەوەی دەیبینین هۆشیاریەکی تەواو لەلایەنی ئەو تازە لاوانەوە بەدی ناکرێت کە دەچنە ژیانی هاوسەرێتیەوە، ئەم جۆرە هاوسەرگیریانەی ئێستا ئەنجامدەدرێن زیاتر چاولێکەرین و بۆ حەزێکی کاتیە، بۆیە زو هەڵدەوەشێنەوە
ئامارەکانی جیابونەوە لەماوەی دە ساڵی رابردو دا بەپێی ئاماری دادگای تێهەڵچونەوەی کەرکوک/ گەرمیان، بەمشێوەیەیە:
ئه‌گه‌رچی ئه‌م ئاماره له‌لایه‌ن پارێزه‌ر: (كاوه له‌تیف)ـه‌وه ره‌د ده‌كرێته‌وه و له لێدوانێكدا بۆ نه‌وژین ئاماژه‌ى به‌وه‌كرد: ئەو داوایانەی لە ئامارەکەدا وەکو حاڵەتی جیابونەوە تۆمارکراون، تەنها تۆمارکراون نەک ئەوەی یەکلاکرابێتنەوە، واتا ئەو داوایانەی کە رەدکراونەتەوە و بڕیاری جیابونەوەیان لێ نەدراوە یان ئەو داوایانەی کە ئاشتەواییان تیاداکراوە و پوچەڵکراونەتەوە، هەر بە جیابونەوە لە ئامارەکەدا ئەژمارکراون.
سه‌رباری ئه‌وه‌ش، ئاماژه‌ى به‌وه‌كرد كه جیابونه‌وه‌ى هاوسه‌ران له حاڵه‌ته به‌رچاوه‌كانى دادگاكانن.
ئه‌م زیادبونه‌ش، كاریگه‌ری له‌سه‌ر هاوسه‌ران داناوه، به‌شێوه‌یه‌ك بەتەنها ژنان نیین کە قوربانی ده‌ده‌ن له پڕۆسەی جیابونەوەدا، بەڵکو ئه‌م پرۆسه‌یه کاریگەریی لەسەر پیاوانیش بەجێدێڵێت.
سەردار، ناوی خوازراوی پیاوێکە کە لە هاوسەرەکەی جیابوەتەوە، ئەوکاتەی بڕیاری جیابونەوەیان داوە، هاوسەری دوگیان بوە، بەڵام وەکخۆی باسی لێوەدەکات: هاوسەرەکەی لەدوای لەدایکبونی، مناڵەکەی وەرنه‌گرته‌وه و به‌وى داوه.
ئەو چیرۆکی خۆی بەمشێوەیە بۆ نەوژین گێڕایەوە: هاوسەرگیری ئێمە بە ویستی خۆمان بو، خێزانی هەردولاش رازی بون، بەڵام دوای ماوەیەک بۆم دەرکەوت، خێزانی هاوسەرەکەم دەستێوەردان لە کارەکانمان دەکەن، بەشێوەیەک هەرجارێک هاوسەرم دەڕۆشتەوە بۆ ماڵی باوکی کە دەهاتەوە شێوازی مامەڵەکردنی لەگەڵم دەگۆڕا، وایلێهات تاوەکو دەهات نێوانمان خراپتر دەبو، تا گەیشت بەو رادەیەی براکەی داوایکرد جیاببینەوە.
زیاتر وتی: ئەوکاتەی کەیسەکەمان بردە دادگا دەرکەوت خێزانم دوگیانە، بەڵام هەر ئەوکات خۆی و خێزانی پێیان وتم لەدوای لەدایکبونی مناڵەکە دەستبەرداری دەبن، ئەوە بو تەنها دوای پێنج خولەک لە لەدایکبونی مناڵەکە بۆیان هێنام و لەوکاتەوە لەلای دایکم دەژی و نازانێت کێ دایکیەتی.
به رای پارێزه‌رێك، کردنەوەی سەنتەری هۆشیاری بۆ گەنجان و هەروەها پێدانی (سولفەی زەواج) بە گەنجان، ده‌كرێت وه‌كو چاره‌سه‌ر رۆڵبگێڕن بۆ كه‌مبونه‌وه‌ى حاڵه‌ته‌كانى جیابونه‌وه.
دیلان ئەحمەد، وتیشی: لەوڵاتانی دیکە سەنتەری تایبەت بە هۆشیاری گەنجان پێش پڕۆسەی هاوسەرگیری هەیە، گرنگە هەبونی سەنتەری هاوشێوە لێرە، کە تێیدا گەنجان هۆشیاربکرێنەوە سەبارەت بە پڕۆسەکە و پێیان بوترێت ئەرک و مافیان چیە لەکاتی ئەنجامدانی پڕۆسەی هاوسەرگیری، هاوکات گرنگیدان بە کێشەکان لەلایەن توێژەری دەرونیەوە لە دادگاکان دا دوبارە گرنگە، چونکە زۆرێک لەو توێژەرانە لە دادگای باری کەسێتی دا رۆڵیکی شکڵیان وەرگرتوە، زۆرجار تەنها راپۆرتێکی کرچ و کاڵ دەخەنەڕو وەک ئەوەی کێشەکانیان چارەسەر بکەن و کە جیابونەوە رێگە چارەنیە.
وتیشی: لەگەڵ ئەوەش دا، وەک رونە زۆرجار بەهۆی کێشەی مادییەوە هاوسەران لێکجیادەبنەوە، بۆ ئەمەش چارەسەر هەبونی (سلفەی زەواج)ـە تاوەکو بتوانن کێشە ئابوریەکانیان چارەسەر بکەن.