عەمار عەزیز، دهۆک
١١ ژنی رزگاركراوی ئێزیدی كەمپەكانی ئاوارەیی لە دهۆك بەجێدەهێڵن و بە منداڵەكانیان شادكراونەتەوە، كە لە ئەنجامی ده‌ستدرێژی چه‌كدارانی داعشه‌وه له دایكبون، ئەوەش توڕەیی كەسوكاری ئافرەتەکان و جڤاتی روحانی ئێزیدی لێکەوتۆتەوە.
ئەو ١١ ژنە، لە ٢ ی ئاداری ئەمساڵ، چەند كەمپێكی تایبەت بە ئاوارە ئێزیدییەكانیان بەجێهێشتوە و كەسوكاریان بەناوی "گفتوگۆكردن لەگەڵ رێكخراوێك" رێگەی پێداون بچنە زاخۆ و تا ئێستاش نەگەڕاونەتەوە.
ئەو روداوە دوای تەنیا یەك رۆژ دێت، لە پەسەندكردنی یاسای ژنانی رزگاربوی ئێزیدی لە په‌رله‌مانی عیراق، كە تیایدا بڕگەی تایبەت به یه‌كلاییكردنه‌وه‌ی دۆسیه‌ی ئه‌و منداڵانه‌ی به‌هۆی ده‌ستدرێژیی چه‌كدارانی داعشه‌وه له دایكبون لابرا.
ئەفراج چۆن كەمپەكەی بەجێهێشت؟
دەخیل بەشار خەلەف، لە كەمپی قادیا دەژیت لە زاخۆ، كچەكەی (ئەفراج) یەكێكە لەو ژنانەی كەمپەكەی بەجێهێشتوە و نەگەڕاوەتەوە”كچەكەم وتی لەگەڵ هاوڕێیەكانم دەچمە زاخۆ، رێكخراوێك تەلەفۆنیان كردوە و كاریان پێمانە و ناوی رێكخراوەكەش نازانم... منیش وتم مادام لەگەڵ هاوڕێكانت دەچیت كێشە نییە“.
كاتژمێر 5ی ئێوارە دەخیل تەلەفۆن بۆ كچەكەی دەكاتەوە، ”كچەكەم وتی: لە ئوتێلێكین لە زاخۆ، ئەمشەو نایەینەوە و كارەكەمان تەواونەبوە... ناوی رێكخراوەكەشی پێنەوتم“. زیاتر وتی ”دوای نیوەڕۆی سێی ئادار جارێكی تر تەلەفۆنم بۆ كردەوە، وتی ئەمڕۆش تەواونابین، ئیتر رۆژی دواتر تەلەفونەكەی داخرا“.
ئەفراج لە 3ی ئابی 2014، كەوتە دەست چەكدارانی داعش و دوای زیاتر لە پێنج ساڵ و لە 25ی ئابی 2019 رزگاركرا و گەڕێنرایەوە بۆ دهۆك، بەڵام كچەكەی لە سوریا بەجێیهێشتوە، وەك باوكی دەڵێت.
كەمپێكی ئاوارە ئێزیدییەكان لە پارێزگای دهۆك. فۆتۆ: كەركوك ناو
لەوكاتەوە ئەفراج لەگەڵ باوك و برایەكیدا دەژیت لە كەمپی قادیا لە قەزای زاخۆ لە دهۆك، باوكی ئەفراج، (دەخیل)، دو ژنی هەیە و هەردوكیان لە ئەڵمانیا دەژین، خۆیشی پێشمەرگەیە لە هێزەكانی شنگال.
ئێوارەی رۆژی 4ی ئادار، كوڕێكی دەخیل قسە لەگەڵ یەكێك لەو كچانە دەكات كە لە كەمپی قادیا لەگەڵ ئەفراج چونەتە زاخۆ، دەخیل وتی ”ئەو كچە وتی مۆبایلی ئەفراج شەحنی نەماوە...“، زیاتر وتی ”ئەو كچەش شوێنی مانەوەی خۆیانی ئاشكرانەكردوە و وتویەتی نازانین لە كوێین“.
هەمان رۆژ دەخیل لەگەڵ كەسوكاری كچەكانی تردا قسە دەكەن، ئەوانیش هەمان چیرۆكیان لادەبێت و نازانن چی بوە و ژنەکان لەكوێن.
"چەند جارێكی تر بۆ خولی رێكخراوەكان چونەتە دەرەوەی كەمپ و ماونەتەوە، بەڵام ئەمجارە پەیوەندیمان پچڕاو نەیاندەوت لەكوێین"، بۆیە دەخیل دەزگا ئەمنییەكان ئاگاداردەكاتەوە.
”رۆژی ٥ ی ئادار، نامەیەكی دەنگی كچەكەمم لەڕێی مۆبایلەكەمەوە پێگەیشت و تیایدا دەڵێت باوکە خەم مەخۆ، من بە کچەکەی خۆم گەیشتم و ئیتر ناگەڕێمەوە بۆ كەمپ... تەلەفۆن بۆ ئاسایش و پۆلیس مەکە لێمانگەڕێن ئێستا زۆر مورتاحم“، ئەفراج لەو نامە دەنگییەدا ناوی شارێكی هەرێمی كوردستان دەهێنێت كە لێی دەژین، بەڵام لەبەر دروستنەبونی مەترسی لەسەر ژیانی، ناوی شارەكە پارێزراوە.
”رۆژانە بۆی دەگریم، بێ ئەو ناتوانم بژیم، داوادەكەم دەزگا ئەمنییەكان كچەكەم رزگاربكەن“، دەخیل زیاتر وتی”هەر کەس و لایەنێك ئەوەی کردبێت، ئێمە ئەمە بە رفاندن دادەنێین“.
چی لەسەر چیرۆكی ١١ ژنەکە دەوترێت؟
ئەو ١١ ژنە بەپێی وتەی خەیری عەلی، بەڕێوەبەری لقی شنگالی رێکخراوی ئێزیدی بۆ دوکیومێنتکردنی بەڵگەنامەکان بە "ئاگاداری" دەزگا ئەمنییەكانی حكومەتی هەرێم، لە كەمپەكان چونەتەدەرەوە بۆ شادكردنەوەیان بەو منداڵانەی لە ئەنجامی دەستدرێژی چەكدارانی داعش لە دایكبون، ئەوەش دوای هێنانی منداڵەكان لە سوریاوە بۆ عیراق، لەنێویاندا بۆ پارێزگای دهۆك.
خەیری عەلی، دەڵێت: ”چەند مانگێكە زانیاریمان هەیە، كە رێکخراوێکی نێودەوڵەتی بە هەماهەنگی لەگەڵ ئیدارەی رۆژئاوا لە سوریا و حکومەتی هەرێمی کوردستان دەیانەوێت کۆمەڵێک منداڵی داعش بۆ کچانی ئێزیدی بگەڕێننەوە، ئەم كارە بە بەرنامە كراوە“.
"ئەم رێكخراوە سەرەتا لەڕوی دەرونییەوە كاری لەگەڵ ئەو ژنانە كردوە تا بیانگەڕێنێتەوە بۆ ناو كۆمەڵگە و چارەسەری دەرونییان وەرگرتوە"، خەیری وای وت.
رێكخراوەكە لەلایەن حكومەتی هەرێمی كوردستانیشەوە رێگەپێدراوە بۆ كاركردن لە كەمپەكان و تۆماكراوە.
دهۆک/ ٣ ئۆگەست ٢٠١٥/ ژنانی ئێزیدی لە گردبونەوەیەکی تایبەت وێنە: AP
خەیری ئاماژە بەوەشدەکات: ”ئەو ١١ ژنە لە كەمپەكانەوە تا نزیك سنوری سوریا بردراون، لەوێ ١٧ منداڵیان پێداون، كە لە ئەنجامی دەستدرێژی چەكدارانی داعش لە دایكبون، بەشێك لە ژنەكان دو تا سێ منداڵیشیان لەو ماوەیەی لای داعش بون بوە، هەمو ئەمانەش بە ئاگاداریی و هاوكاری دەزگا ئەمنییەكانی حكومەتی هەرێم بوە“.
لە بارەی چارەنوسیانەوە دوای لە خۆگرتنی منداڵەكانیان، خەیری وتی ”لە شوێنێكی تایبەتدا لە شارێكی هەرێمی كوردستان جێگەیان بۆ كراوەتەوە و پێكەوە لەگەڵ منداڵەكانیان دەژین“.
جەختیشیكردەوە كە "سەرپشككراون" لە هەڵبژاردنی یەكێك لە وڵاتانی وەک ئەمریكا، كەنەدا یان چەند وڵاتێكی ئەوروپا، ”بەر لە چونەدەرەوەی ژنەكان لە كەمپ، رەزامەندی ئەو وڵاتانە وەرگیراوە و رێككەوتنی پێشوەختەش هەبوە تا خۆیان و منداڵەكانیان وەربگرن". لەگەڵ ئاماژەدان بەوەی "رێكخراوەكە بەنیازبوە لە قۆناغی داهاتودا ژنانی تر ببات، بەڵام لەبەر لێكەوتەكانی كارەكانی راگرتوە“.
چه‌كدارانی داعش؛ له ئابی ٢٠١٤ دا ده‌ستیانگرت به‌سه‌ر قه‌زای شنگال لە خۆرئاوای نەینەوادا، شه‌ش هه‌زار و ٤١٧ هاوڵاتی ئێزیدییان رفاند، تائێستا زیاتر له سێ هه‌زار و ٥٠٠ ئافره‌ت و منداڵ و پیاو رزگاركراون، چاره‌نوسی زیاتر له دو هه‌زار و ٧٠٠ كه‌سیشیان نادیاره، به‌پێی دوایین ئاماری حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان.
”كچەكان بە پاساوی چاوپێكەوتن لەگەڵ پاپا فرانسیس و دواتر بەڵێنی بردنەدەرەوەیان و بینینی منداڵەكانیان لە كەمپ براونەتەدەرەوە“. جەوهەر عەلی، جێگری میری ئێزیدییان ئەمە دەڵێت.
وتیشی: ”بە هیچ شێوەیەک پرس بە ئێمە نەکراوە، ئێمە زۆر دڵتەنگ و توڕەین لەو کەسانە، بە توندی ئیدانەی ئەم کارە دەکەین، داواش لە حکومەت، پەرلەمان و نەتەوە یەكگرتوەكان دەكەین، بەزوترین کات ئەو کچانە بگەڕێنرێنەوە بۆ ناو کەسوکاریان و منداڵە داعشەکان رەوانەی رۆژئاوا (سوریا) بکرێنەوە“.
سنجار، ژنێکی ئێزیدی شیوەن بۆ برا کوژاروەکەی دەستی داعش دەکات لە کاتی گەشتنی تەرمەکەی، وێنە: واشتن پۆست
هیچ ئامارێكی رەسمی لەبەردەستدا نییە دەربارەی ژمارەی ئەو منداڵانەی لە ئەنجامی دەستدرێژی چەكدارانی داعشەوە بۆ سەر ژن و كچانی ئێزیدی لەدایكبون.
رۆژێك بەرلەوەی ئەو ١١ ژنە كەمپەكان بەجێبهێڵن، په‌رله‌مانی عیراق، یاسای ژنانی رزگاربوی ئێزیدی پەسەند كرد، كە تیایدا قه‌ره‌بوی دارایی و مه‌عنه‌وی ئه‌و خانمانه دەكاتەوە، ئەوەش به ئامانجی دابینكردنی ژیانێكی شایسته و دوباره تێكه‌ڵكردنه‌وه‌یان به كۆمه‌ڵگه.
بەڵام له‌سه‌ر داواكاری جڤاتی روحانی ئێزیدیی و بەپێی وتەی حسێن حه‌سه‌ن نه‌رمۆ، په‌رله‌مانتاری ئێزیدی له عیراق ”ئەو بڕگه‌یه لە یاساكەدا لابرا، كە تایبه‌ت بو به یه‌كلاییكردنه‌وه‌ی دۆسیه‌ی ئه‌و منداڵانه‌ی به‌هۆی ده‌ستدرێژییەوە له دایكبون“.
بە لابردنی ئەو بڕگەیە، پرسی گەڕاندنەوەی ئەو منداڵانەی كە لەداعش بون، بۆ لای دایكیان، لەلایەن ئێزیدییەكانەوە داخرا.
جەوهەر عەلی بەگ، وتی ”دەیانجار وتومانە منداڵێك وەرناگرین كە لە داعش بوبێت... ئەمە لەگەڵ دەق و تێکستەکانی ئایینی ئێزیدیی و کۆمەڵگەکەماندا ناگونجێت، ئەم بابەتە لای ئێمە خەتی سورە و یەکلاییبۆتەوە، ئەنجومەنی نوێنەرانیش بەکۆی دەنگ بڕگەی منداڵانی داعشی لە یاساكەدا لابرد، ئەوە بابەتە كۆتایی هاتوە“.
لەبارەی ئەو ١١ ژنەشەوە، وتی ”چاوەڕێی حكومەتی هەرێم دەكەین، تا ئه‌م کێشه‌یه چارەسەربكات“.
حسێن قایدی، بەڕێوەبەری نوسینگەی رزگارکردنی رفێنراوانی ئێزیدی – کە سەر بە ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێمە و بارەگاكەی لە دهۆكە وتی”بۆ ئەو بابەتە نە پرس به ئێمه کراوە و نە لێی بەرپرسیارین“، بێئەوەی هیچ زانیارییەكی تر بدركێنێت. لەكاتێكدا ئەوان لایەنی فەرمی حكومەتی هەرێمن بۆ پرسەكانی پەیوەست بە رزگاربوانی دەستی داعش.
دو ژنی ئێزیدی لە پشت تەلبەندەکانی کەمپی ئاوارەکان
خالیدا خەلیل، پەرلەمانتاری ئێزدی لە بەغدا، هەمان بۆچونی جێگری میری ئێزیدییانی هەیە و دەڵێت: ”دەبێت رێز لە یاسا و بڕیاری جڤاتی روحانی ئێزیدی بگیرێت، ئەویش ئەوەیە منداڵی داعش وەرناگیرێتەوە“.
وتیشی ”من سەردانی رزگاربوانی ژنانی دەستی داعشم کردوە، لەسەدا 90یان دەڵێن ئێمە ئامادەنین ئەو منداڵانە وەربگرینەوە، ئەگەر 10 كەس بۆچونی جیاوازبێت ئەوە هیچ نییە“.
ئەوەش لەكاتێكدایە، هەفتەی رابردو جنێن بلاسخارت، نوێنەری تایبەتی سکرتێری گشتی نەتەوە یەکگرتوەکان لە عیراق، لە كۆبونەوەیەكیدا داوای لە پەرلەمانتارانی ئێزدی كردوە چارەسەرێك بۆ ئەو بابەتە بدۆزنەوە.
خالیدا وتی ”نەتەوە یەكگرتوەكان دەڵێن هەندێک سکاڵامان بۆ هاتوە لەسەر پرسی ئەو ژنانە، ئێمەش وتمان یاسایەکی تایبەتمان لە ئەنجومەنی نوێنەران پەسەندکردوە و لەوە زیاتر هیچمان پێناكرێت... ئەگەر حاڵەتەکان زیادبون ئەوکات با لایەنە پەیوەندیدارەکان چارەسەری ئەم بابەتە بکەن“.
بەڵام بە بڕوای خەیری عەلی، بەڕێوەبەری لقی شنگالی رێکخراوی ئێزیدی بۆ دوکیومێنتکردنی بەڵگەنامەکان، ئەو پرسە بەو شێوەیەی كە ئێستا رودەدات چارەسەرناكرێت، ”بردنی ئەو کچ و ژنانە بەو شێوەیە کاریگەرییەکانی زۆر خراپ دەبێت لەسەر خێزانەکانیان، هەوڵێكی زۆریانداوە تا بەدەستیانبهێننەوە، ئێستاش ئەگەر منداڵەكانیان پێبدەنەوە، رەنگە كەس هاوسەرگیرییان لەگەڵدا نەكات، چونكە ئایینەكەمان رێگەنادات لەگەڵ كەسێكی تردا هاوسەرگری بكات و منداڵی داعش بەخێو بكەن“.
هەرچی، جێگری میری ئێزیدییانە، دەڵێت ”با هەمو منداڵەکانی داعش رەوانەی دەرەوە بکرێن، بێئەوەی بیانهێننەوە بۆ کوردستان، ئێمە هیچ ئیشێکمان بەو منداڵانە نییە، ئەوەی کراوە کارێکی زۆر هەڵەیە و بکەرانی دەیانەوێت ناکۆکی لە نێوان ئێزیدییەکان و نەتەوەکانی دیکەدا دروستبکەن، قەت بێ دەنگ نابین تا ئەم بابەتە چارەسەر نەکرێت“.